ศีล รากฐานที่มั่นคงแห่งการเดินทาง บนเส้นทางอริยมรรคมีองค์ 8

บนเส้นทางแห่งอริยมรรคมีองค์ 8 ซึ่งเป็นหนทางสู่ความดับทุกข์นั้น พระพุทธองค์ได้ทรงจัดกลุ่มองค์ประกอบทั้ง 8 ไว้เป็น 3 หมวดหมู่ที่เรียกว่า "ไตรสิกขา" หรือการฝึกฝน 3 ด้าน ได้แก่ ศีล สมาธิ และปัญญา โดย "ศีล" ถือเป็นรากฐานเบื้องต้นที่สำคัญอย่างยิ่งยวด เปรียบเสมือนพื้นดินที่แข็งแรงและราบเรียบ ซึ่งจำเป็นอย่างยิ่งสำหรับการสร้างอาคารที่สูงใหญ่และมั่นคง หากปราศจากพื้นฐานทางศีลที่ดีแล้ว การฝึกฝนในระดับที่สูงขึ้นไปอย่างสมาธิและปัญญาก็เป็นไปได้ยากหรืออาจจะผิดทิศทางไปเลย

หมวดศีลในมรรคมีองค์ 8 ประกอบด้วยองค์มรรค 3 ประการ คือ สัมมาวาจา (การพูดจาชอบ), สัมมากัมมันตะ (การกระทำชอบ), และ สัมมาอาชีวะ (การเลี้ยงชีพชอบ) ทั้งสามข้อนี้คือการฝึกฝนเพื่อควบคุมความประพฤติทางกายและวาจาของเราให้สะอาดบริสุทธิ์และไม่สร้างความเดือดร้อนให้แก่ตนเองและผู้อื่น

1. สัมมาวาจา (Right Speech): อานุภาพแห่งวาจา

คำพูดเป็นสิ่งที่ทรงพลังอย่างยิ่ง มันสามารถสร้างมิตรภาพและความสุข หรือสร้างศัตรูและความทุกข์ก็ได้ สัมมาวาจา คือการฝึกฝนการใช้คำพูดในทางที่สร้างสรรค์และเป็นกุศล โดยมีหลักปฏิบัติคือการเว้นจากวจีทุจริต (การพูดชั่ว) 4 ประการ:

• เว้นจากการพูดเท็จ (มุสาวาทา เวรมณี): ไม่พูดโกหก ไม่พูดบิดเบือนความจริงเพื่อผลประโยชน์ของตนเองหรือเพื่อทำร้ายผู้อื่น การยึดมั่นในความสัตย์จริงเป็นคุณธรรมพื้นฐานที่สร้างความน่าเชื่อถือให้แก่ตนเอง
• เว้นจากการพูดส่อเสียด (ปิสุณาย วาจาย เวรมณี): ไม่นำเรื่องของคนหนึ่งไปบอกอีกคนหนึ่งในลักษณะที่ต้องการให้พวกเขาแตกแยกกัน ไม่เป็นคน "ปากบอน" ที่คอยยุยงให้เกิดความบาดหมาง แต่ควรพูดในสิ่งที่ส่งเสริมความสามัคคี
• เว้นจากการพูดคำหยาบ (ผรุสาย วาจาย เวรมณี): ไม่พูดจาด่าทอ เสียดสี หรือใช้ถ้อยคำที่ก้าวร้าวรุนแรงที่ทำให้ผู้ฟังเจ็บช้ำน้ำใจ แต่ควรพูดจาด้วยถ้อยคำที่สุภาพ อ่อนโยน และน่าฟัง
• เว้นจากการพูดเพ้อเจ้อ (สัมผัปปลาปา เวรมณี): ไม่พูดในเรื่องที่ไร้สาระ ไร้ประโยชน์ พูดไปเรื่อยเปื่อยโดยไม่มีแก่นสาร แต่ควรพูดในสิ่งที่ประกอบด้วยเหตุผล เป็นประโยชน์ และถูกกาลเทศะ

2. สัมมากัมมันตะ (Right Action): ความงดงามแห่งการกระทำ

นอกจากการควบคุมวาจาแล้ว การกระทำทางกายก็เป็นสิ่งสำคัญไม่แพ้กัน สัมมากัมมันตะ คือการฝึกฝนการกระทำทางกายให้สุจริต โดยมีหลักปฏิบัติคือการเว้นจากกายทุจริต (การทำชั่วทางกาย) 3 ประการ:

• เว้นจากการฆ่าสัตว์หรือเบียดเบียนสัตว์ (ปาณาติปาตา เวรมณี): มีเมตตากรุณาต่อทุกชีวิต ไม่พรากชีวิตผู้อื่นเพื่อความสนุกสนานหรือเพื่อผลประโยชน์ส่วนตน การงดเว้นข้อนี้คือการแสดงความเคารพต่อสิทธิในการมีชีวิตของทุกสรรพสิ่ง
• เว้นจากการลักทรัพย์ (อทินนาทานา เวรมณี): ไม่ถือเอาสิ่งของที่เจ้าของเขาไม่ได้ให้มาเป็นของตน ไม่คดโกง ฉ้อฉล หรือขโมย เคารพในทรัพย์สินของผู้อื่น
• เว้นจากการประพฤติผิดในกาม (กาเมสุมิจฉาจารา เวรมณี): ไม่ล่วงละเมิดในคู่ครองของผู้อื่น ไม่สร้างความเดือดร้อนให้แก่ครอบครัวใคร พอใจในคู่ครองของตนเอง การรักษาข้อนี้ช่วยสร้างสังคมที่สงบสุขและมีระเบียบ

3. สัมมาอาชีวะ (Right Livelihood): อาชีพที่หล่อเลี้ยงชีวิตและธรรม

สัมมาอาชีวะ คือการนำหลักสัมมาวาจาและสัมมากัมมันตะมาปรับใช้กับการประกอบอาชีพเพื่อการดำรงชีวิต เป็นการเลี้ยงชีพในทางที่สุจริต ไม่ผิดกฎหมายและไม่ผิดศีลธรรม โดยเฉพาะอย่างยิ่งการเว้นจากอาชีพที่ไม่ควรทำ (มิจฉาอาชีวะ) 5 ประการ คือ:

• การค้ามนุษย์
• การค้าสัตว์เพื่อนำไปฆ่า
• การค้าอาวุธ
• การค้ายาพิษ
• การค้ายาเสพติดและของมึนเมา

การมีศีลที่บริสุทธิ์ไม่เพียงแต่จะทำให้สังคมสงบสุขเท่านั้น แต่ยังมีอานิสงส์โดยตรงต่อผู้ปฏิบัติเอง คือทำให้เกิด "ความไม่เดือดร้อนใจในภายหลัง" (อวิปฏิสาร) เมื่อไม่ต้องคอยหวาดระแวงว่าความผิดที่เคยทำไว้จะถูกเปิดโปง จิตใจก็จะโปร่งเบา สบาย และสงบ ซึ่งเป็นพื้นฐานที่ยอดเยี่ยมอย่างยิ่งสำหรับการฝึกฝนในขั้นต่อไป คือ "สมาธิ"